काठमाडौं, असोज १७ । महिलाको पाठेघरको दुबै छेउमा दुईवटा अण्डाशय हुन्छ। यो बदामको आकार जस्तै हुन्छ। महिलाको गर्भावस्थामा अण्डाशयमा हुने अण्डाले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ । त्यहि अण्डाशयमा पलाउने फोका नै सिस्ट हो । त्यसैले डिम्बाशयमा सिस्ट बनेका कारण डिम्बाशयबाट अण्डा निस्कन सक्दैन र यो समस्याले बाँझोपन निम्त्याउछ। डिम्बाशयमा सिस्ट २ देखि ५ सेन्टिमिटर लामो हुन सक्छ।

लक्षणहरू
पेट दुखाइ, पेल्विक दुखाइ, संभोगको समयमा बढेको दुखाइ, अनियमित पिरियड्स, पेट फुल्नु वा पेट सुन्निनु, कम्मरको आकार बढ्नु, भोक कम लाग्नु, बारम्बार पिसाब लाग्नु, मलाशय वा मूत्राशय मा दबाब पर्नु यी सबै ओभेरियन सिस्टका लक्षणहरू हुन सक्छन् ।  यी मध्ये कुनै पनि लक्षणहरू महसुस भएमा, डाक्टरलाई सम्पर्क गर्नुपर्छ ।

पाठेघर सिस्टको कारण
फंक्शनल डिम्बग्रंथि सिस्ट : यो महिलाहरुको गर्भावस्थाको समयमा देखिन्छ । यसले तपाइँ वा तपाइँको बच्चाको लागि कुनै समस्या उत्पन्न गर्दैन। यो दुई प्रकारको हुन्छ– फोलिक्युलर सिस्ट र ल्युटेल सिस्ट ।

फोलिक्युलर सिस्ट : डिम्बाशयमा तरल पदार्थले भरिएको थैली जसमा अण्डाहरू हुन्छन्, त्यसलाई फोलिकल भनिन्छ। सामान्यतया हरेक महिना यो थैली फुट्छ र अण्डा निस्कन्छ। तर यो थैली फुट्न नसक्दा डिम्बाशयमा रहेको तरल पदार्थले सिस्ट वा गाँठोको रूप लिन्छ।

कपर्स ल्यूटियम सिस्ट : यी सिस्टहरू सामान्यतया फोलिकल रिलिज भएपछि आफै नष्ट हुने गर्दछ। तर यदि कुनै कारणले यसलाई नष्ट गर्न सकिएन भने, त्यसमा अतिरिक्त तरल पदार्थ जम्मा हुन्छ र कर्पस ल्युटियम सिस्टको गाँठो कारण बन्छ।

पाठेघर सिस्टको उपचार
सिस्टको उपचार बिरामीको उमेर, सिस्टको प्रकार, आकार र लक्षणहरूमा निर्भर गर्दछ। सानो सिस्ट त्यति खतरनाक हुँदैन । तर सिस्ट यदि धेरै ठूलो भयो भने यसले अण्डाशयमा धेरै अवरोध वा इन्फेक्सन गराउन सक्छ । त्यसैले ठूला सिस्ट भएको थाहा पाउने बित्तिकै यसलाई शल्यक्रिया गरेर निकाल्नुपर्छ ।

यद्यपि, धेरैजसो सिस्टहरू केही हप्ता वा महिनापछि गायब हुन्छन्। यदि त्यहाँ कुनै लक्षणहरू छैनन् र अल्ट्रासाउन्ड रिपोर्टले सामान्य सानो गाँठोमात्र देखाउँछ भने, यो केहि समय पर्खनुपर्छ र त्यसपछि फेरि परीक्षण गर्नुपर्छ ।

यदि यी सिस्टहरू आफैं निको भएन भने यी सिस्टहरू हटाइन्छ र निकालिन्छ। ओभेरियन सिस्टको उपचारको लागि डाक्टरले तपाईंलाई केही सल्लाह दिन सक्छन् जस्तो  -

गर्भनिरोधक चक्कीहरू : यदि सिस्टहरू बारम्बार बनिरहेका छन् भने, तपाईंको डाक्टरले गर्भनिरोधक औषधिहरू सल्लाह दिन सक्छ। रोक्न र नयाँ सिस्टहरू बन्नबाट रोक्न सिफारिस गर्न सक्छन्।

ल्याप्रोस्कोपिक शल्यक्रिया : सिस्टलाई ल्याप्रोस्कोपिक शल्यक्रिया मार्फत निकाल्न सकिन्छ। यो शल्यक्रिया तपाईको गाँठो सानो हुँदा गरिन्छ। यसमा डाक्टरले नाभि नजिकै सानो सानो ३ वटा वा ४ वटा चिरा पारेर ल्याप्रोस्कोपको सहायताले सिस्ट बाहिर निकालिन्छ।

ल्यापरोटोमी सर्जरी : यदि सिस्टको साइज ठूलो छ भने, नाभि नजिकै ठूलो चीरा बनाएर यो शल्यक्रिया मार्फत हटाइन्छ। सिस्टका कारण पाठेघर वा अण्डाशयमा क्यान्सर फैलिने खतरा भएमा पाठेघर र अण्डाशयको शल्यक्रिया गरेर पनि त्यसलाई हटाइन्छ। (स्त्री तथा प्रसूतिरोग विशेषज्ञहरुको अनौपचारिक कुराकानीबाट साभार)